A few words*

Γένους Θηλυκού και άλλα διάφορα, στην Περσία του 2016

Παλαιότερα το λέγανε Περσία. Τώρα το λένε Ιράν. Προσωπικά εξακολουθώ να το λέω Περσία γιατί είμαι παλιομοδίτης παλιάς κοπής.
Στην Περσία, λοιπόν, έχω ταξιδέψει δυο φορές. Τη μια πριν 4-5 χρόνια, την άλλη φέτος, πριν λίγες μέρες. Τουρίστας ή μάλλον περιηγητής και τις δυο, 12-13 μέρες κάθε φορά.
Την πρώτη πήγα περισσότερο για τον πολιτισμό και το χαβαλέ, τη δεύτερη για να να μελετήσω συμπεριφορές ανθρώπων.

Ας αρχίσουμε με τις συμπεριφορές των γυναικώνॱ  υπόψη, στην Περσία έχω συναντήσει μάλλον τις ωραιότερες γυναίκες απ΄όσες έχω συναντήσει σ΄όλα μου τα ταξίδια και, χωρίς καμμιά αμφιβολία, τις πιο εκδηλωτικές.

Καταρχήν στην Περσία (που αποκαλείται Ισλαμική Δημοκρατία, άλλο κουφό κι αυτό) η γυναίκα θεωρείται ακόμα και σήμερα μάλλον παρακατιανή ως προς τον άνδρα (όπως, άλλωστε, σε όλα τα Μουσουλμανικά κράτη).
Φορά υποχρωτικά μαντήλα στο κεφάλι και επιπλέον, είτε ράσο από πάνω μέχρι κάτω είτε, στην καλύτερη περίπτωση, κάτι σαν μακριά καμπαρντίνα που φτάνει μέχρι την μέση των μηρών για να μην διαγράφονται τα πισινά (και τα μπροστινά) της.
Αν η μαντήλα και καλά γλιστρήσει προς τα πίσω, σε κάποιο δημόσιο χώρο, αφήνοντας να φανεί λιγουλάκι κούτελο, τότε κάποιος θιγμένος και θρησκόληπτος άγνωστος “καλοθελητής” θα απλώσει την χερούκλα του και θα την επαναφέρει στην θέση της.
Η τελευταία γυναίκα που ξέχασε να φορέσει μαντήλα και βγήκε σεριάνι ντεκαποτάμπλ ακόμα νοσηλεύεται από εγκαύματα βιτριολιού, έτσι μας είπαν, δεν ξέρω αν είν' αλήθεια.

Πάντως, οι Περσίδες είναι σε πολύ καλύτερη κοινωνική θέση από τις γυναίκες άλλων Μουσουλμανικών χωρών, όπως της Σαουδικής Αραβίας π.χ., που είναι μια σκέτη μαυρίλα από πάνω μέχρι κάτω, με μπούρκες και λοιπή ελαφρά ενδυμασία χειμώνα καλοκαίρι.

Στο μετρό της Τεχεράνης οι Περσίδες έχουν δικά τους βαγόνια, τα δύο πρώτα και το τελευταίο, και έναν δίμετρο Πέρση να κρατά αυστηρά την τάξη. Στα λεωφορεία κάθονται από την μέση και πίσω και οι άντρες από την μέση και μπρος. Ταξί υπάρχουν κάτι πράσινα μόνο για γυναίκες που τα οδηγούν γυναίκες και κάτι κίτρινα για ζευγάρια η μόνο για άντρες.
Ακόμα και στα Πέρσικα αεροπλάνα, εσωτερικές και εξωτερικές πτήσεις, ποτέ δεν δίνουν θέση σε άνδρα δίπλα σε άγνωστη γι' αυτόν γυναίκα. Και όταν κατά λάθος έγινε κάτι τέτοιο, η θεόχοντρη γριά θρησκόληπτη απαίτησε από τον κακομοίρη να ξεκουμπιστεί από δίπλα της και να κάτσει οκλαδόν έξω από τις τουαλέτες (λέμε τώρα).

Οι γυναίκες στην Περσία δεν αγγίζουν δημοσίως τους άντρες. Ούτε καν χειραψία. Απαγορεύεται. Αν δείτε δυό άντρες να πηγαίνουν χεράκι χεράκι δεν “τον τινάζουν τον κουραμπιέ”, απλά οι άντρες επιτρέπεται να αγγίζονται.
Τα κορίτσια, υποθέτω απ' τα 12, ακόμα και τα σχολιαροκόριτσα, βάφονται και στολίζονται πριν ξεπορτίσουν. Βάφονται έντοναॱ  δείχνουν, δηλαδή, ότι αφιερώνουν χρόνο στην ομορφιά τους.
Η φυσική ομορφιά, βέβαια, έχει τεράστια σημασία αλλά οι Περσίδες προφανώς έχουν καταλάβει ότι για τους άντρες έχει εξίσου ή και ακόμα μεγαλύτερη σημασία η προσπάθεια της γυναίκας να φανεί όμορφη, η επιθυμία της να μην απορριφθεί για μια μικρή έστω υποθετική ατέλεια. Και δίνουν τα ρέστα τους στο κομμάτι αυτό.
Ολο το παιχνίδι γίνεται όπως πάντα, βέβαια, με τα μάτια. Δεν έχω την κοψιά του Πέρση για να δω αν και πώς θα με κόβανε αν ήμουνα ντόπιος, έχω την κοψιά του ασπρουλιάρη Ευρωπαίου και με βάση αυτήν την κοψιά μάζεψα όσα βλέμματα μάζεψα τα οποία και προσπάθησα να βάλω σε μια τάξη.

Καταρχάς η Περσίδα που δεν θα διασταυρώσει το βλέμμα της με τον άγνωστο Ευρωπαίο επισκέπτη της χώρας της, δεν γεννήθηκε ακόμα.
Μιλάμε για ματούκλες τσακίρικες και σπινθιροβόλες, διαπεραστικές και ψαξιάρικες. Θολή ματιά στην Περσία δεν συνάντησα μήτε σε γριά γλαυκοματιάρα. Απ τα 10-15 βήματα απόσταση το βλέπεις ότι σε κόβει το θηλυκό, αν είναι δυό χασκογελάνε, αν πεις Hello ανταπαντούν αμέσως σαν να περιμέναν το χαιρετισμό και κόβουν βηματισμό για να ρωτήσουν where are you from, αν απαντήσεις απλά η κουβέντα έχει ανοίξει. Είναι πολύ συνηθισμένο αμέσως μετά να σου ζητήσουν να βγείς selfie μαζί τους ενώ δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο να σου ζητήσουν να πας στο σπίτι τους για τσάι και για να γνωρίσεις την οικογένειά τους.
Αν, περπατώντας στο δρόμο, δεις να έρχονται απ’ απέναντι δύο κορίτσια η ένα ζευγάρι (που σου τραβάνε το φωτογραφικό ενδιαφέρον), παίρνεις την πρωτοβουλία και απλώνεις χαμογελώντας τα χέρια σου σε στυλ “σταματήστε” και ευγενικά ζητάς να τους φωτογραφίσεις εκεί στην μέση του δρόμου.
Στήνονται με τη μία και όλο χαρά, φωτογραφίζονται και χώρια και μαζί αν το ζητήσεις, και ακολουθούν τα γνωστά where are you from, ανταλλαγή mails κλπ.
Αυτό που δεν ξέρω αν ξέρουν είναι ότι το internet τους όπως και η πρόσβασή τους σε διάφορα sites απαγορεύεται ή και λογοκρίνεται αυστηρά και δεν υπάρχει καμία περίπτωση να παραλάβουν ποτέ τις φωτό που θα τους στείλεις ηλεκτρονικά.
Δυστυχώς, πιθανότατα θα χαρακτηριστείς γάιδαρος σ΄αυτό το κομμάτι χωρίς να φταίς σε τίποτα.
Στήνονται, λοιπόν, για φωτό και το πρόσωπο τους Λάμπει, με λάμδα κεφαλαίο, από χαρά. Είναι, υποθέτω, υπέρτατη τιμή γι΄αυτές να τους ζητήσεις να τις φωτογραφίσεις. Και μόλις τους δείξεις στην κάμερα τη φωτογραφία τους τρελαίνονται, φεγγοβόλανε, σ' αγκαλιάζουν ξεχνώντας αυθόρμητα όλες τις απαγορεύσεις, σου ζητάνε mail, σου ζητάνε τηλέφωνο, μιλάμε ανοίγει η καρδιά τους…

Θεωρούν ότι τους δίνεις σημασία; Θεωρούν ότι τους δίνεις αξία; Θεωρούν ότι, επιτέλους, κάποιος αναγνωρίζει κάτι επάνω τους; Θεωρούν ότι ανοίγουν μια νέα πόρτα στον κόσμο;
Δεν ξέρω, αλλά σε μιά χώρα που μάλλον θεωρούν λίγο πολύ την γυναίκα σκουπίδι, τίποτα από τα παραπάνω δεν θα με παραξένευε.

Πάντως, σαφέστατα οι Περσίδες δεν σκοπεύουν στο προφανές, όπως οι Κουβανές π.χ.
Τα ήθη στην Περσία είναι πολύ αυστηρά, και κοπέλα με προηγούμενες (απολύτως φυσιολογικές για μας) “αταξίες” που θα αποκαλυφτούν την νύχτα του γάμου, θάχει σίγουρα άγρια ξεμπερδέματα, οπότε τα πράματα με τις παραπάνω γνωριμίες είναι μάλλον ξεκάθαρα.

Κάτι ακόμα, οι Πέρσες και οι Περσίδες πρακτικά δεν μπορούν να βγούν απ΄την χώρα τους. Για να βγούν χρειάζεται μια γερή χρηματική εγγύηση (της τάξης της υποθήκευσης σπιτιού όπως μας είπαν) για να σιγουρευτούν οι παπάδες ότι δεν την κάνουν άντε γειά. Κάτι αντίστοιχο με τα όποια δικά μας λεφτά στις Ελληνικές Τραπέζες.
Επίσης, αν και δεν δείχνουν ότι καταπιέζονται απ το καθεστώς, μάλλον το φέρουν βαρέως που η Επανάσταση τους, του '79 (που ξεκίνησε από το να ξεφορτωθούν τον Σάχη) οδήγησε στο να φορτωθούν το παπαδαριό.

Στα οικονομικά τους, οι μισθοί τους είναι σαν τους δικούς μας Τσιπρομισθούς, αλλά οι τιμές των προϊόντων τους ακριβότερες απ΄ό,τι εδώ. Πώς τα καταφέρνουν; Απλό. Κανείς δεν πληρώνει εφορία και, όσο και να προσπαθήσεις, Ιρανική απόδειξη λιανικής δεν θα βρείς. Στο κάτω απ΄το τραπέζι τα πάντα.

Άλλο σπαστικό, ιδιαίτερα για μας, είναι ότι στο Ιράν δεν υπάρχει διασκέδαση και νυχτερινή ζωή. Ούτε Bar ούτε Pub ούτε χορός ούτε τραγούδι. Απαγορεύονται, εκτός από κάτι μοιρολόγια του τύπου “τον λατρευτό μας υιόν θανόντα χθές κηδεύομεν σήμερον”. Τόσο ρομαντικά.

Ακόμα πιο εκνευριστική για μας είναι η απαγόρευση των ποτών. Όλων των ποτών. Ακόμα και του κρασιού. Παντού. Ακόμα και στα χλιδάτα και πανάκριβα ξενοδοχεία που μένουν οι τουρίστες.
Φανταστείτε να απολαμβάνεις ένα εξαιρετικό δείπνο σε έναν απίστευτο κήπο ενός αποκατεστημένου Caravan Sarai (που έχει μετασκευαστεί σε ξενοδοχείο πολυτελείας) και να σε σερβίρουν απίστευτες γεύσεις από ψητά αρνάκια και κατσικάκια και κεμπάπ κάθε είδους (που είναι το εθνικό τους φαγητό) και να πίνεις μπύρα με γεύση φράουλα. Φρίκη.
Δεν συνεχίζω με τις ψαρούκλες του Περσικού γιατί θα με (ξανα)πιάσουν τα νεύρα μου.

Οι μερίδες στα ντόπια εστιατόρια είναι πλούσιες και οι γεύσεις τους ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες. Μακαρόνια ή πατάτες κατατάσσονται στα σπάνια σερβιρίσματα. Αυτό που παγίως συνοδεύει τα πάντα είναι το ρύζι, ενώ το κυρίως πιάτο είναι, χωρίς εξαίρεση, το εξαιρετικό κεμπάπ σε πολλές παραλλαγές ή το κατσικάκι.

Κάτι άλλο: Αν θες να καταλάβεις πόσο πιστός είναι ο Μουσουλμάνος με τον οποίο συνομιλείς, φέρε την κουβέντα στην μουσική. Ρώτα τον π.χ. την άποψή του για το Imagine, ή τι γνώμη έχει για το Sultans of Swing ή σιγοτραγούδα την Leila του Eric ή το Moonchild του Rory και ψάξε αντιδράσεις. Απολύτως καμμία. Δεν έχουν απολύτως καμμία ιδέα για τον φόνο.

Τα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν στους δρόμους τους είναι είτε ντόπια είτε κινέζικα είτε ινδικά. Τα ντόπια είναι όλα τύπου Peugeot τεχνολογίας 90-95, και τα ινδικά κάτι σπιρτόκουτα που άμα παν να μπούνε 4 ο ενάμισης μένει απ΄έξω. Η κυκλοφοριακή τους αγωγή είναι κάτι ανάμεσα σε Σαϊγκόν και Κάιρο −αν γίνομαι αντιληπτός.<

Για τα ταξί τους ψιλοείπαμε παραπάνω, πράσινα με γυναίκες οδηγούς (που μπαίνουν μόνο γυναίκες), κίτρινα για όλους, όλα διαλυμένα και χωρίς ταξίμετρο. Τα περισσότερα ταξί όμως είναι τα πειρατικά. Κανονικά (διαλυμένα βεβαίως) αυτοκίνητα χωρίς διακριτικά που σταματάνε μπροστά σου και σε ρωτάνε στην γλώσσα των κωφαλάλων που πας. Σαν την Ελλάδα του '80, μόνο που εμείς τότε είχαμε τις αρχοντικές Αμερικάνικες Cadillac, Chevrolet, Dodge και Buick, ενώ αυτοί έχουν συνήθως κάτι αρχαία ινδικά αυτοκίνητα τύπου Hillman που τα θυμάμαι απ τα "χαρτάκια" όταν ήμουν πιτσιρικάς.
Αν ρωτήσεις “πόσο” σου βγάζουν και σου δείχνουν τα χαρτονομίσματα που θέλουν για να σε πάνε στον προορισμό σου. Αν συμφωνήσεις, μπαίνεις. Πάντως δεν κλέβουν (πολύ), άντε 20-30% παραπάνω απ ό,τι σου είπαν στο ξενοδοχείο ότι θα πρέπει να πληρώσεις. Για νάμαι όμως και ειλικρινής, μούτυχε και ένας γραβατωμένος “πειρατής” με καινούργιο αυτοκίνητο, νέος, ευγενής, εξυπηρετικότατος και με τέλεια αγγλικά και μούδωσε και τηλέφωνο για όποτε τον χρειαστώ.

Η κίνηση στην τσιμεντούπολη της Τεχεράνης των 15 εκατομυρίων (όπου τα φανάρια είναι αφενός πολυτέλεια αφετέρου διακοσμητικά) είναι, εννοείται, το απολύτο δράμα, μπορεί και μισή ώρα για 1 χλμ.

Αντίθετα, το Ισφαχάν με το φανταστικό του πράσινο και την πολιτισμένη ατμόσφαιρα είναι από τις ωραιότερες πόλεις που θα συναντήσετε παγκοσμίως με καλές γειτονιές και εκπληκτικά μοδάτα και πανάκριβα -εννοείται- μαγαζιά.

Το Σιράζ είναι επίσης εξαιρετικό, με πολύ πιο χαλαρούς ανθρώπους, καλοζωισμένους και έξω καρδιά, οι οποίοι δείχνουν ότι δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να βιάζονται για οτιδήποτε.

Το πλαστικό χρήμα είναι άγνωστη έννοια στην Περσία, δεν υπάρχει ούτε καν στα διεθνή τους αεροδόμια.

Αν θελήσεις να νοικιάσεις αυτοκίνητο θα πρέπει να τόχεις κλείσει μέσω email κάποιο καιρό πριν, και το παραλαμβάνεις μόνο απ΄ τ΄αεροδρόμιο. Κρατήστε ότι τα αυτοκίνητα νοικιάζονται συνήθως με οδηγό κι αυτό λόγω της ιδιαίτερα δύσκολης οδήγησης, ειδικά στα αστικά κέντρα, ενώ στην περιφέρεια όλες οι οδικές πινακίδες είναι στην ντόπια γλώσσα, οπότε... bingo.
Πάντως, οδικό δίκτυο έχουν εξαιρετικό και το αυτοκίνητο το φουλάρεις βενζίνη με 5 ευρώ.

Αν χρειαστείς φαρμακείο δεν θα το βρείς σαν κανονικό μαγαζί, είναι συνήθως κρυμμένα μέσα σε ιατρικά κέντρα και έχουν μεν τα ζητούμενα αλλά με άλλα εμπορικά ονόματα, προφανέστατα γενόσημα και με οδηγίες μόνο με Ιρανικούς χαρακτήρες.

Αλλάζουμε ατμόσφαιρα και πάμε στην “ώρα ανάγκης”. Οι δημόσιες τουαλέτες λοιπόν είναι το απολύτως προς αποφυγήν μέρος της χώρας, (ακόμα και στους πανάκριβα πληρωμένους αρχαιολογικούς χώρους). Μιλάμε για status πέρα από κάθε περιγραφή. Γενικώς, βέβαια, οι Αραβες (όπως αρέσκονται να αυτοκαλούνται οι Πέρσες) δεν έχουν και την καλύτερη σχέση με το νερό, και σίγουρα δεν έχει μιλήσει κανείς για το rexona σε πολλούς απ΄αυτούς.

Από άποψη αρχαιοτήτων η χώρα (παρά το ό,τι ενδεχομένως νομίζετε ή έχετε διαβάσει) είναι μάλλον φτωχή, ειδικά με τα δικά μας κριτήρια. Τα περιφερειακά δικά μας μουσεία έχουν πολύ περισσότερα και απείρως αξιολογώτερα εκθέματα απ το δικό τους κεντρικό Μουσείο της Τεχεράνης.

Συνοψίζοντας, αν με ρωτήσετε αν αξίζει να ταξιδέψετε στην Περσία φυσικά και θα σας πω να πάτε. Και μάλιστα το συντομότερο δυνατό.
Η χώρα είναι ασφαλής και ήδη αρχίζει να εκμοντερνίζεται στα διεθνή πρότυπα. Το εμπάργκο των Δυτικών τελειώνει, οι τουρίστες αρχίζουν να καταφθάνουν σωρηδόν (όσο ήμασταν εκεί “κατέβηκε” η πρώτη πτήση της Air France από την εποχή του Σάχη) συνεπώς η εποχή της αθωότητας και το αυθεντικό μιας εποχής θα χαθούν.
Αλλά κυρίως ταξιδέψτε έξω από τις μεγάλες πόλεις.
Δείτε την περιφέρεια, ψάξτε το αυθετικό, τους ανθρώπους, τις γεύσεις, τα αρώματα, τη φύση.
Οπωσδήποτε αποφύγετε τα άχρωμα, άγευστα και άνοστα δείπνα των ξενοδοχείων καθώς και τα ντόπια μαγαζιά που θα σας πάει το πρακτορείο δήθεν για να γνωρίστε τις τοπικές γεύσεις. Θα σας ταΐσουν σκουπίδια σε κιτς περιβάλλον. Αντί γι' αυτά ανοίξτε έναν οδηγό τύπου Lonely Planet ή ρωτήστε τους ντόπιους. Θα πάθετε πλάκα από τα στέκια που θα δείτε, αρώματα, γεύσεις και εξυπηρέτηση που δεν πληρώνονται με τίποτα.

Αυτά τα ολίγα, λοιπόν, για την όμορφη αυτή χώρα και τους χαμογελαστούς και φιλόξενους ανθρώπους της, κάμποσες ερασιτεχνικές φωτογραφίες τραβηγμένες “στο όρθιο” χωρίς βαρύ εξοπλισμό, πρόσθετα φωτιστικά και τριπόδια, συνοδεύουν την παρουσίαση.

Γιάννης Εφραιμίδης
Ιούνιος 2016